Kunstestafette – Sem Winkel

Op deze schitterende nazomerse dag gaat de kunstestafette eindelijk verder! De ARTillerie is weer terug van weggeweest. Tweedejaars Sem was uiteraard ruim op tijd met zijn inzending alleen was de website gecrasht in vakantiemodus, maar dat geeft ons de kans om dit academisch jaar goed af te trappen met Sems favoriete kunstwerk!

”Kunstestafette Sem Winkel – Christus met de doornenkroon

Yay! Het mag weer! Vanaf zaterdag 5 juni 2021 mochten de musea officieel weer open en konden we eindelijk die stoffige ICOM-kaart weer tevoorschijn halen. Iris nomineerde mij om een bijdrage te leveren aan de kunstestafette en omdat ik nog totaal geen idee had waarover ik wilde schrijven kwam het goed uit dat de musea weer open waren. Ik pakte dan ook gelijk mijn kans en bezocht het Rijksmuseum Twenthe in Enschede, waar ik op een zeer aangrijpend schilderij stuitte: een Christusportret geschilderd door Albrecht Bouts (zoon van Dirk Bouts), getiteld Christus met de doornenkroon (1500-1550).  

Wat gelijk opvalt bij dit schilderij zijn Jezus’ bloeddoorlopen ogen waarmee hij hulpeloos en hopeloos voor zich uit staart. Hij kijkt de toeschouwer niet volledig direct aan, maar toch heeft Bouts het voor elkaar gekregen om compassie voor deze lijdende Christus te wekken. Waarom zeg ik ‘volledig’? Kijk eens goed naar de ogen als losse compartimenten van dit portret. Hou je hand over Christus’ rechteroog en je zult zien dat deze figuur ons wel degelijk aankijkt, al zij het enkel met zijn linkeroog. Op deze manier betrekt Bouts het publiek bij dit schilderij, maar dan op een hele subtiele manier. Ga anders zelf een keer naar het Rijksmuseum Twenthe, je zal zien dat die blik je niet zomaar loslaat; ik heb er zeker tien minuten gestaan en kon het niet over mijn hart verkrijgen om die arme man weer alleen te laten.

Andere elementen die aan dit gevoel van empathie bijdragen zijn de prachtig geschilderde en met elkaar vermengde tranen en bloeddruppels. Deze springen in het oog en voegen lekker wat drama toe aan het portret; door de toevoeging van de lichaamssappen benadrukt Bouts dat Jezus Christus, Zoon van God, deel van de Heilige Drie-eenheid, Redder en Verlosser, voor de zonden van de nietige mens bereid was om te lijden en sterven. Ook Jezus’ uitgezakte wangen, open mond, lichtelijk gekantelde hoofd en natuurlijk de wallen onder zijn ogen dragen bij aan de theatraalheid van het schilderij. De open mond, in combinatie met het spreekgebaar dat hij maakt met zijn rechterhand, duiden er overigens op dat Christus de toeschouwer letterlijk aanspreekt.

Het verhaal wat hier verteld wordt gaat echter verder dan alleen benadrukken dat Christus de zonden van de mens heeft gedragen, zoals op het bordje in het museum stond; de prachtige doornenkroon en bloedrode mantel die hij draagt geven aan dat het hier om een Bijbels tafereel gaat. Hierin staat namelijk dat Jezus door een aantal Romeinse soldaten deze mantel omgedaan en de doornenkroon opgezet werd, waarna hij werd bespot en bespuwd – de kroon en mantel stonden voor zijn koningschap van de joden, wat juist belachelijk werd gemaakt door de soldaten (Mattheüs 27:29). Dit zou dus zeker wel eens de reden kunnen zijn dat Christus hier aan het huilen is. Na voor aap te zijn gezet door de soldaten werd hij weggeleid om vervolgens gekruisigd te worden (volgens de traditie had hij de kroon nog steeds op toen hij stierf, de mantel werd hem uitgetrokken).

Dan is er nog iets wat mij heel erg aansprak bij dit schilderij, en dat zijn de gebruikte kleuren. Bouts heeft namelijk heel duidelijk gewerkt met complementaire kleuren: de rijke, diepe smaragdgroene kleur van de achtergrond (waar ik overigens gelijk verliefd op werd, het is zo’n mooie kleur kijk dan) vormt een sterk contrast met het rood van de mantel, het bloed en Jezus’ rode ogen. Bovendien heeft Bouts heel slim wat blauwe accenten verwerkt in de wallen onder de ogen, de schaduw van de doornen op het voorhoofd en in de hals. Deze vormen weer een complementair contrast met de gele ondertoon van Christus’ huid en de gelige doornenkroon, evenals met de goudgele stralen die achter Christus’ hoofd vandaan komen en dienen als zijn nimbus. Al deze contrasten zorgen ervoor dat het portret nog levendiger wordt.

Het laatste detail wat ik graag zou willen aanstippen is het feit dat Jezus zijn linkerhand rust op de onderste beeldrand, waardoor het net lijkt alsof je als toeschouwer door een venstertje kijkt en Christus jou aanspreekt.

Al met al is dit dus een prachtig portret van Christus met de doornenkroon, met allerlei kleine trucjes die zijn toegepast om het publiek aan te spreken, zowel expliciet (spreekgebaar en open mond) als impliciet (één oog dat de toeschouwer direct aankijkt en het handje op het onderste kader). De kleuren zijn rijker dan Dagobert Duck en alles is gewoon prachtig afgewerkt. Deze man kijkt diep in onze ziel, spreekt tot ons inlevingsvermogen en laat je blik niet los. Hoe langer je naar dit schilderij kijkt, hoe mooier het wordt.

Dit was mijn praatje, ik geef bij deze graag de fakkel door aan Emily Wongsodjiwo :)”

Emily, we kijken uit naar jouw bijdrage! Word je genomineerd? Stuur dan een mail naar artillerie@osk1977.nl óf neem contact op met een van de redactieleden. Vertel ons dan wat jouw favoriete kunstwerk is en waarom. De redactie van de ARTillerie bestaat uit Alison Scanlan, Nadine Hulsewé en Luuk Merijn Spee.