Geheimen onder verf, vernis en vuil

Niets blijft eeuwig in een perfecte staat, ook schilderijen niet. Daarom is restauratie soms nodig om een werk weer in ere te herstellen. Het kan wel eens zo zijn dat restauratoren en conservatoren dan achter zaken komen die lang onder lagen verf, vernis of vuil verborgen lagen. Vandaag kijken we naar drie schilderijen, die na hun restauratie anders uit de verf kwamen dan in eerste instantie was verwacht. 

Johannes Vermeer, Brieflezend meisje bij het venster, 1657-59

Op dit werk van Johannes Vermeer (1632-1675) zien we een interieur met een geopend raam. In de ruimte staat een jonge vrouw gekleed in een geel-zwarte jurk. Aandachtig kijkt ze naar de geopende brief in haar handen. Wat zou er in staan? Lange tijd konden we daar alleen maar over fantaseren, totdat restauratoren in 2019 iets interessants onder een 250-jaar oude verflaag vandaan haalden. Aan de witte muur achter het meisje bleek oorspronkelijk een schilderij te hangen. Op dit schilderij zien we een klein naakt mannetje met een boog in zijn hand. Het kan niet anders dan dat dit Cupido moet voorstellen, zoals we allemaal weten de liefdesbrenger bij uitstek. Dit maakt het een heel stuk waarschijnlijker dat de jonge vrouw een liefdesbrief aan het lezen is. Spannend!

De oude retouche die het schilderij in het schilderij bedekte werd, na een lang restauratieproces, verwijderd. Het werk mét Cupido is sinds dit jaar weer te bewonderen in de Dresdense Gemäldegalerie.      

Anton Mauve, Morgenrit langs het strand, 1876

Een onschuldige rit op het Scheveningse strand. Best een lieflijke scène zou je denken; ideaal voor in de woon- of eetkamer. Maar dan ontdek je de paardenvijgen in het zand. Dat ontneemt best je eetlust, toch? Dit moet een van de vroegere eigenaars van dit schilderij ongetwijfeld hebben gedacht. Het werk van Anton Mauve (1838-1888), dat vanaf 1927 in het bezit is van het Rijksmuseum, kreeg in 1991 een grondige restauratie waarbij niet alleen de gele nicotinelaag werd verwijderd, maar waar ook het grappige detail van de paardenkeutels weer naar boven kwam.

Het werk met de paardenvijgen is al jaren te zien in de vaste opstelling van het Rijksmuseum. Heb jij het al eens gezien?   

Allesandro Allori (toegeschreven aan), Portret van Isabella de’ Medici, ca. 1570-74

In sommige tijden vindt men bepaalde gezichten nu eenmaal aantrekkelijker dan andere. Dit ogenschijnlijk Italiaanse renaissancewerk werd daarom lang aangezien als een negentiende-eeuwse vervalsing. Het hoofd van de dame voldeed immers veel meer aan de negentiende-eeuwse schoonheidsidealen, dan aan die uit het Italië van de zestiende eeuw. Daarom begon men in 2014 aan een uitgebreid onderzoek om de vervalsing te bevestigen. In plaats van die bevestiging, werd er iets heel anders vastgesteld. Achter op het werk was het merkteken van de negentiende-eeuwse restaurator Francis Leedham (1794-1870) te zien. Zou de restaurator misschien meer met het werk hebben gedaan? Röntgenonderzoek bevestigde wat men al vermoedde: onder het gezicht van de negentiende-eeuwse edelvrouw, school het oorspronkelijke gelaat van de geportretteerde zoals dat in de late zestiende eeuw was geschilderd. Leedham heeft het waarschijnlijk aangepast omdat zijn jongedame nu eenmaal beter verkocht, dan de oorspronkelijke Italiaanse schone. 

Wil je meer weten over deze interessante restauratie? Deze youtubevideo gaat verder in op het restauratieproces van het portret: