De Kledingkast van Eleonora di Toledo

Welkom bij de nieuwe rubriek van de ARTillerie genaamd “De Kledingkast van…” In deze rubriek zullen we iets vertellen over bijzondere kledingstukken die op kunstwerken zijn afgebeeld. In dit debuut is de spotlight voor Eleonora di Toledo, die hier toch wel erg een erg opvallende jurk draagt!

Wie is deze dame?

Eleonora di Toledo (1522-1562) was de dochter van don Pedro di Alvarez di Toledo, de Spaanse onderkoning van Napels. Eleonora woonde een tijd in Napels totdat ze op haar zeventiende trouwde met Cosimo de’ Medici. Deze match was vooral op politiek vlak erg handig, aangezien Cosimo hiermee zijn status als hertog een prinselijke flair kon geven. Dit versterkte zijn macht, ondanks het feit dat de Spaanse Eleonora onder het publiek niet erg geliefd was.

Samen hadden ze acht kinderen – waaronder hun zoon Giovanni – die samen met Eleonora wordt afgebeeld op dit portret. Bronzino, de maker van dit portret, was dan ook lange tijd de hofschilder van Cosimo de’ Medici. Hij schilderde veel portretten voor zijn familie in de maniëristische stijl die wij zo goed van hem kennen. Focus op de afwerking, een sculpturale benadering en platte belichting, alle komen zij terug in dit portret van Eleonora en haar zoon. Maar de eyecatcher van dit schilderij is toch echt de indrukwekkende, rijkelijk gedecoreerde jurk die Eleonora draagt.

Macht en mode

De vorm van deze jurk op zich is al heel bijzonder. De halslijn is hier hoger dan in de eerste decennia van de zestiende eeuw, zoals te zien op het voorbeeld hierboven. Hier is ook mooi te zien hoe de mouw zich in de loop van de eeuw heeft ontwikkeld. Het lijfje van Eleonora’s jurk is stevig en creëert een cilindrische vorm die haar bovenlichaam bijna onnatuurlijk verlengt. En ook al zal dit misschien niet erg comfortabel zitten, het geeft wel de perfecte mogelijkheid tot het prachtig weergeven van het stofpatroon met brokaat geweven granaatappels. Florence stond in deze tijd bekend om een speciaal soort velvet, ferronerrie, waar granaatappel- en ijzerwerkmotieven op werden aangebracht. Deze jurk bestaat echter uit satijn. Wel komt het decoratieve patroon, dat verfraaid wordt met goud- en zilverdraad, overeen met de Florentijnse stijl. Hoogstwaarschijnlijk zal de stof van deze jurk toch gemaakt zijn in Florence, ondanks het gebruik van satijn. Cosimo wilde namelijk de textielindustrie weer op gang brengen nadat deze was ingestort. Succes werd geboekt in het midden van de zestiende eeuw, toen de textielhandel in Florence weer tot bloei kwam. Het zou dus gek zijn geweest als op een officieel portret van de hertogin stoffen zouden worden afgebeeld die niet uit Florence kwamen.

Maar naast dat de jurk een afspiegeling is van Cosimo’s invloedrijkheid, straalt het ook de macht van Eleonora uit. De jurk draagt namelijk bij aan de statige sfeer van het portret. Dit paste ook geheel bij haar functie als regent wanneer Cosimo niet in Florence was. Bij een machtige vrouw als Eleonora hoort een kledingstuk dat deze status naar buiten brengt en daar slaagt deze dan ook ontzettend goed in.

De roem van deze jurk werd extra benadrukt in de negentiende eeuw, toen het graf van Eleonora di Toledo werd gevonden en men aanvankelijk geloofde dat zij daarin deze jurk droeg. Dit bleek achteraf niet zo te zijn, maar toch toont dit aan hoe impactvol de jurk tot op heden is. 

(De tekeningen komen uit John Peacock’s The Chronicle of Western Costume, uit 2020)