The Beatles als pop-artiesten: de album kaft van Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band

De meeste van ons weten wel een Hey Jude refrein uit volle borst mee te zingen, of hebben onze oma vaak over “de goede ouwe tijd” horen zwijmelen, toen muziek nog om op te dansen was. Eén ding is zeker: The Beatles hebben met hun muziek de popwereld voor goed veranderd. Toch zijn hun experimentele melodieën en vrolijke deuntjes om de benen mee los te schudden niet waar hun invloedrijke carrière stopt. Met de uitgave van hun achtste album, Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band, hebben zij in de jaren zestig ook de beeldende kunstwereld doen opschudden. De kaft van dit album lijkt in eerste instantie gecompliceerd. Wanneer je deze vervolgens goed bekijkt blijkt dit volledig te kloppen. Vandaag nemen wij een kijkje naar het puntje van de ijsberg.

De geschiedenis van vinyl-album kaften was al in volle ontwikkeling toen The Beatles in 1967 aanklopten bij de popart kunstenaar Peter Blake en zijn toenmalige vrouw Jann Howarth om er een voor de band te ontwikkelen. Albumhoezen begonnen bescheiden, maar sinds de jaren dertig waren de oude bruin-kartonnen kaften geëvolueerd naar fotografische portretten en soms tekeningen of grafische ontwerpen. Ook The Beatles lieten hun kaften niet onversierd. Zij begonnen steeds meer te experimenteren met fotografie en het bewerken hiervan, zoals bij hun eerdere plaat Revolver (1966). Ook hiervoor hadden ze een kunstenaar ingeschakeld die een lijntekening combineerde met fotocollage. Toen Blake benaderd werd door The Beatles voor Sgt. Pepper’s, hadden ze nog grotere plannen. Ze wilden nu échte kunst naar de massa brengen.

Op de kaft staan The Beatles gefotografeerd als vier papegaaien uitgedost in fanfare kledij, omringd door een grote groep kartonnen uitsnijdingen van mensen. Politieke figuren staan naast literaire meesters als Oscar Wilde en Edgar Allan Poe. Filmsterren, popsterren, filosofen, iedereen is met voorbedachte rade door de band samengesteld met hulp van de betrokken kunstenaars. Naast karton, staan er figuren gemaakt van andere materialen, bijvoorbeeld de stoffen pop van het destijds bekende kindsterretje Shirley Temple. Met de selectie van beroemdheden, en minder-beroemdheden, breken The Beatles de scheiding tussen hoge en lage cultuur. Een politiek leider staat hier in dezelfde schikking als een muzikant die speelt voor genot van het volk.

De oplettende kijker ziet dat er niet één, maar twee volledige Beatles-groepjes aanwezig zijn. Links naast de levendige vier in het midden staat een kopie-band met een iets somberder gelaat. Dit zijn wassen figuren, geleend van Madame Tussauds in Londen. Deze kopie van de band kwam uit een voorgaand tijdperk toen de zogenoemde beatlemania op zijn hoogst was. Vanwege de hectiek van de talloze fans moesten ze uiteindelijk stoppen met optreden. De band verwijst naar de tegenstelling tussen hun status als kunstenaar en die van commercieel verkoopbaar handelsproduct.

Deze schimmige ondertoon van de kaft komt nog meer naar voren bij het besef dat The Beatles zich voordoen als fanfare van ene “Sgt. Pepper”, en zelf dus ook neppers zijn. Je vraagt je nu misschien af wie die Sergeant eigenlijk is, en hoe verhoudt de geliefde band waarvan jij net een nieuwe LP te pakken hebt zich tot deze man? Wat doen al deze kopieën van echte publieke figuren hier ook om de leden heen? Met dit onderbuikgevoel heb je precies de kracht van deze album kaft te pakken, en de reden dat het zo goed in een  postmoderne tijdsgeest past.

De kaft is een foto van foto’s, een reproductie van reproducties. The Beatles zijn niet zichzelf, ze dragen een masker. Het publiek is tegelijkertijd ook onderdeel van de band door hun positie op de foto. Op alle fronten weten The Beatles vragen op te roepen over het behoud van identiteit binnen een cultuur van massaproductie, en de rol van kunst binnen hoge- en populaire cultuur. Uiteindelijk lukt het ze om een volwaardig kunstwerk de produceren en het vervolgens bij miljoenen huishoudens thuis op de plank te krijgen. Beatles liefhebbende oma, ik, en alle andere consumenten met een Sgt. Pepper’s in hun collectie, zijn daarmee onderdeel van dit kunstwerk. Zo maken The Beatles ons allemaal een beetje artiest… of nee, acteur… of toch gewoon publiek?