Dieven in de kunstwereld: de beruchte kunstroof van 1990

Kunstwerken in privécollecties of verre landen, exposities die net te kort openblijven of je museumkaart verliezen: het zijn allemaal mogelijke tegenslagen die het lastig maken om bepaalde werken te komen bekijken. Hoewel dit jammer is, kan het altijd nog erger.

Van de meeste kunstwerken is op zijn minst bekend waar ze klaarstaan om bekeken te worden. Toch zijn er uitzonderingen op deze regel: er zijn meesterwerken die op mysterieuze wijze al jaren uit het publieke oog zijn verdwenen. Van Rembrandt van Rijn (1606-1669), Pablo Picasso (1881-1973) en vele andere grote kunstenaars zwerven er heimelijk werken rond op onbehoorlijke plekken. Deze werken zijn overgeleverd aan een van de grootste pijnpunten in de kunstwereld: kunstroof uit musea. Vandaag kijken we naar een paar vermiste schilderijen waarvan hun roof de kunstwereld deed opschudden. Let vooral op, want een gouden tip voor een van deze werken kan wellicht nog een mooie beloning opleveren.

18 Maart 1990 is een beruchte dag voor het Isabella Stewart Gardner Museum in Boston, Amerika. Die dag tilden twee dieven verkleed als politieagent, nepsnor en al, dertien meesterwerken naar buiten. Eén van de werken die genadeloos uit haar lijst werd gesneden was De Storm op het Meer van Galilea, vermoedelijk het enige zeezicht dat Rembrandt ooit schilderde. Met dit werk demonstreerde hij destijds zijn kunde om historiestukken met maritieme thema’s te combineren. Hij schiep een allegorie voor hulpeloosheid van de mens onder de grillen van de natuur. Dit resulteerde in een van de meest dramatische schilderijen uit zijn oeuvre. Het drama van de uitgebreide diefstal die dag, tijdens het gejoel van St. Patrick’s dag-feestvierders, is vandaag de dag nog steeds niet opgelost.

Toch was Rembrandt niet de enige Nederlandse meester die slachtoffer werd van deze grote kunstroof. Ook Johannes Vermeer (1632-1675) kwam er bekaaid vanaf: zijn schilderij Het Concert verdween om nooit meer teruggevonden te worden. Hoewel dit werk dus alleen nog maar op foto’s bewonderd kan worden, is het onvergetelijk.

In een huiselijke omgeving concentreren twee vrouwen en een omgedraaide man zich op het maken van muziek. De cello en luit op de voorgrond lijken klaar om bespeeld te worden, hoewel de figuren ze nu nog stellig negeren. Niet alleen de instrumenten, maar ook de toeschouwer lijkt onopgemerkt te blijven. Dit, samen met de schaduw die op de voorgrond geworpen wordt, zorgt bij de toeschouwer voor het ondeugende gevoel iemand aan het bespieden te zijn. Dat er iets spannends gaande, is kan ook afgelezen worden aan het werk van Dirck van Baburen (1595-1624) dat op de achtergrond hangt, waarin een bordeelscène wordt afgebeeld. Vermeer was dan ook een kundige man in het oproepen van vele vragen; ook zonder aanwezigheid van het doek in een museum blijven deze rondzweven.

Deze werken, maar ook de andere elf van bijvoorbeeld Claude Monet (1840-1926) en Edgar Degas (1834-1917), zijn nooit meer boven water gekomen. Het Amerikaanse Federal Bureau of Investigation, of de FBI, geeft aan dat een magere vijf procent van alle gestolen kunst terugkeert naar de oorspronkelijke eigenaar. Al drie decennia lang heeft het publiek naar de lege lijsten moeten kijken.

Om op een positieve noot te eindigen geeft het Isabella Stewart Gardner Museum de moed nog niet op: nog steeds wordt een beloning uitgereikt voor de terugkeer van de verloren schilderijen. Een aanwijzing zou je dus zomaar vijf miljoen dollar rijker kunnen maken. Heb jij een paar scherpe ogen, laat dan het speuren maar beginnen!