Land art: gebonden aan de natuur of niet?

Sinds de renaissance zijn westerse kunstenaars bezig geweest met het zo nauwkeurig mogelijk afbeelden van de natuur. Michelangelo bootste de natuur na in zijn beeldhouwwerken door de menselijke anatomie heel precies te bestuderen. Albrecht Dürer maakte talloze studies van bijvoorbeeld graszodes of bloemen die hij in zijn directe omgeving zag. Landschapsschilders als Jan van Goyen probeerden op het doek een zo eerlijk mogelijke versie van het Nederlandse landschap te vangen. Al deze kunstenaars hebben door de jaren heen de natuur op verschillende manieren afgebeeld. Soms hebben ze haar geïdealiseerd en idyllischer gemaakt dan dat zij werkelijk was, maar vroegere kunstenaars hebben nooit gedurfd om een directe verandering in het landschap zelf aan te brengen, totdat er een nieuwe discipline binnen de kunst ontstond: Land Art.

Land art is een discipline binnen de kunst die zich bezighoudt met het maken van kunst in de natuur. Hiervoor worden er vaak aanpassingen aan het landschap zelf gedaan. Denk bijvoorbeeld aan een tekening in het zand of een gegraven kuil in de aarde. Vaak worden er door ‘Land artists’ niet alleen kunstwerken gemaakt in het landschap, maar ook met het landschap zelf. Materialen als steen, aarde en zand worden voor beeldhouwwerken van deze kunstenaars gebruikt. Zo laat de kunstenaar zijn invloed op de natuur zien.

Land art kan je dus definiëren als kunst in de natuur en door de natuur. De directe relatie van landschapskunst met het landschap is wat land art zo speciaal en anders maakt. Daarom zou je je vraagtekens kunnen zetten bij het tentoonstellen van dit soort kunst in galeries en musea. In een museum verliest land art de directe relatie met de wilde natuur, een fundamenteel onderdeel van deze kunstdiscipline. In de tentoonstellingsruimte zijn de verschillende sculpturen en installaties van steen en aarde slechts losse stukjes natuur, die niets met elkaar gemeen hebben, behalve de materialen waaruit ze zijn opgebouwd. Wat is een tekening in het zand bijvoorbeeld zonder het strand eromheen? Zou de tekening in de museale setting nog wel net zo ingrijpend werken als wanneer we hem in een natuurlijke setting tegenkomen?

Voor het antwoord op deze vragen kunnen we kijken naar het werk van Richard Long. Richard Long is een kunstenaar die verschillende stenen rangschikt tot patronen. Deze werken zet hij soms in de natuur neer, maar vaak is het werk van Long terug te vinden in het museum. Hier lijken de stenen waaruit zijn werk is opgebouwd te mengen met de vloer waar ze op staan, zoals in het werk Quiet skies circle. De natuur die Long hier voor zijn werk gebruikt, lijkt bijna op te gaan in de museale setting. Doordat de stenen zo netjes gerangschikt zijn, past dit werk in deze steriele, kalme ruimte. Omdat de plaats en de opgestelde kunst zo goed bij elkaar passen, gaat een essentieel element van land art echter verloren, namelijk de zichtbare ingreep van de kunstenaar op de natuur. Het nette, precieze element van onderstaand werk van Long zou veel meer opvallen in de buitenlucht, omdat daar de natuur wild is en niet gesorteerd en op een rijtje is gezet, zoals wel zo is in de sculpturen van Richard Long.

Dat wil echter niet zeggen dat er geen plaats is voor land art in het museum. Kunstenaars als Precious Okoyomon laten zien dat deze vorm van kunst ook effectief kan zijn in een interieur. Okoyomon maakt installaties van aarde en andere natuurlijke materialen. Vaak transformeert hij voor deze installaties de hele ruimte waar zijn werk komt te staan tot een ecosysteem. Zo krijgt de bezoeker het gevoel dat hij zich echt in de natuur bevindt. Okoyomons installaties zijn niet alleen recreaties van de natuur, maar ook preservaties ervan. De titel van zijn werk To see the earth before the end of the world zegt hierover al genoeg: Okoyomon wilt met zijn werken de natuur bewaren, voordat deze verwoest wordt door de mens. 

Gezien de toekomst is het waarschijnlijk dat installaties als die van Okoyomon een steeds prominentere plaats in de land art scène zullen innemen. Door klimaatverandering zal de natuur uiteindelijk zo drastisch veranderen dat het vervaardigen van land art in de open lucht onmogelijk zal worden. In die zin is het vastleggen van de natuur in installaties zoals Okoyomon dat doet alleen maar goed. Zijn werken zijn herinneringen aan een natuur die wij straks niet meer zullen kennen.