De ideale stad

Wat is de precieze functie van een stad? Allereerst moeten er natuurlijk mensen in kunnen wonen. Daarnaast moet er voor deze mensen genoeg te doen zijn. Ruimte voor entertainment is dus van groot belang. Bewoners moeten goed door de stad kunnen bewegen. hiervoor moet een wegennetwerk aangelegd worden. Al deze aspecten komen tegenwoordig terug in het ontwerp van elke stad ter wereld. De ideale stad van tegenwoordig legt de nadruk op efficiëntie en entertainment. In de renaissance was dit anders. De ideale stad in de ogen van kunstenaars verschilde drastisch van het beeld dat we nu van dit ideaal hebben. Drie werken van drie Italiaanse schilders laten dit goed zien: De ideale stad Urbino, De ideale stad Baltimore en Architecturaal Veduta. 

De drie schilderijen laten allemaal een vrijwel lege stad zien. Er zijn bijna geen mensen te bekennen, behalve op De ideale stad Baltimore van de schilder en architect Fra Carnevale (1420-1484). Daar zien we op het plein nog enkele menselijke figuren rondlopen. Maar ook hier lijkt het stedelijk landschap vrijwel verlaten. Deze leegte zien we ook terug op de schilderijen van Urbino en Veduta. Ondanks het gebrek aan leven op deze doeken zijn geen van de steden hier in verval geraakt. Alle gebouwen zijn nog gaaf en vertonen geen tekenen van verweer of begroeiing. Het lijkt bijna alsof de tijd voor deze steden heeft stilgestaan. Dit geeft deze werken een kalmerend effect.

De ideale stad is volgens deze drie schilders, waarvan we van twee de naam niet weten, dus verlaten. Er is echter nog iets anders dat de visie op stedelijke architectuur van deze drie doeken met elkaar verbindt. Alle drie de kunstenaars maken gebruik van klassieke architectuur in hun werk. Overal zien we zuilen van de drie Griekse ordes, rondbogen en andere citaten uit de Griekse en Romeinse architectuur. In de renaissance werd er teruggekeken naar de kunst en architectuur van de klassieke oudheid. In die zin kunnen al deze werken worden gezien als een belichaming van de idealen van de Italiaanse renaissance. 

Dit wordt duidelijker wanneer je naar de composities van al deze schilderijen kijkt. Deze zijn zeer evenwichtig en harmonieus, te zien aan het feit dat alle gebouwen op dezelfde hoogte staan en dat er een duidelijk midden is. Het eenpuntsperspectief dat in alle doeken wordt toegepast versterkt dit effect van kalmte en evenwicht. Veel kunstenaars uit de Italiaanse renaissance zochten naar deze compositionele harmonie in hun werken. Ook dit ideaal van de renaissance is dus in deze drie doeken verwerkt.

De harmonie die zo typisch is voor kunst van de Italiaanse renaissance werkt in de drie stedelijke landschappen ook onheilspellend. Door de leegte en het kalme effect dat deze geeft bekruipt je het gevoel dat hier iets niet helemaal klopt. Waarom is alles zo leeg, waarom zijn er geen tekenen van leven te bekennen in deze steden? 

Dit mysterieuze aspect is iets waar de modernere schilder Giorgio de Chirico de nadruk op legt in zijn landschappen. Kijk bijvoorbeeld naar onderstaand schilderij van het Piazza d’Italia. Ook hier is dit deel van de stad grotendeels verlaten. Ook hier is klassieke architectuur afgebeeld. Ook hier is de onheilspellende sfeer aanwezig, maar deze komt veel duidelijker naar voren dan in de drie werken uit de renaissance. De kleurcontrasten en scherpe schaduwen zorgen hiervoor.  

Al deze werken laten iets zien dat wij eigenlijk niet meer kennen: leegte en rust. De mensen die leven in moderne steden zijn in constante beweging. We worden doodgegooid met advertenties en absorberen voortdurend nieuwe informatie. Zelfs als we denken dat we uitrusten, zijn we hiermee bezig door online actief te zijn. In deze tijd zijn momenten van ware rust erg zeldzaam. Stedelijke landschappen als die van Fra Carnevale herinneren aan een tijd die lang voorbij is, een tijd waar mensen niet constant werden afgeleid, waar ze echt tot rust konden komen en een tijdje konden opgaan in de leegte.