Ai Weiwei: in search of humanity

In de Kunsthal in Rotterdam is sinds 30 september de tentoonstelling Ai Weiwei: in search of humanity te zien. De tentoonstelling geeft een globaal overzicht van het oeuvre van de kunstenaar en mensenrechtenactivist. Doet dit retrospectief op het werk van de Chinese kunstenaar echter wel recht aan zijn ingewikkelde, politieke, maar bovenal humanitaire oeuvre? In dit artikel zal ik trachten dit te achterhalen en een globaal overzicht van het werk van de kunstenaar te geven.

Ai Weiwei werd geboren in Peking in 1957. Zijn vader, de Chinese dichter Ai Qing, was vroeger actief in de communistische partij van Mao Zedong. Hij maakte patriottische gedichten, waarin het landschap van China een centrale rol speelde. Toen Ai Qing zich echter negatief uitsprak over het beleid van Mao Zedong, werd hij door de CCP bestempeld als ‘’Rechts element’’ en moest hij gaan werken in een werkkamp met andere, volgens Mao Zedong gevaarlijke, rechtse elementen. In het China van Mao was er geen plek voor mensen met een enigszins gematigde politieke visie. Die zouden de revolutie alleen maar in de weg staan. Daarom werden Ai Qing en zijn twee zoons naar het werkkamp gestuurd, waar ze hun rechtse politieke visie niet meer konden propageren. 

Deze achtergrondinformatie is essentieel voor het begrijpen van de politieke en humanitaire natuur van het oeuvre van Ai Weiwei. Door zijn tijd in het werkkamp en de vele verhalen die hij in deze tijd van zijn vader hoorde, werd het wereldbeeld van de kunstenaar gevormd. Met deze achtergrond is bijvoorbeeld Ai Weiwei’s middelvinger-serie te begrijpen: een serie foto’s waar de kunstenaar zijn middelvinger opsteekt naar parlementsgebouwen en gebouwen die symbool staan voor de kracht van een natie, zoals de Eiffeltoren of het witte huis. De boodschap is duidelijk: de foto’s zijn een Fuck you naar de autoriteiten die huizen in deze gebouwen. Dezelfde autoriteiten stopten hem met zijn vader in een werkkamp omdat ze politiek gezien niet conform de norm waren. 

Ai Weiwei gebruikt zijn kunst dus om autoriteiten te bekritiseren, maar ook om informatie naar buiten te brengen die overheidsinstanties geheimhouden. Dit laatste doet hij bijvoorbeeld met zijn panda’s: op het eerste gezicht normale, best wel schattige panda knuffels. De kunstenaar heeft de vulling van deze knuffels echter uit het voorwerp gehaald. Om het beest op te vullen gebruikt Ai Weiwei versnipperde overheidsdocumenten. Hiertussen stopt hij dan een chip waarop de informatie, in de knuffel versnipperd, in zijn geheel staat. Deze werken stuurt hij dan op naar musea, waar ze veilig achter glas kunnen worden tentoongesteld. Ai Weiwei gebruikt dus musea om op een veilige manier aan het publiek over te brengen dat elke overheid vol geheimen zit, geheimen die de instanties zelf nooit naar buiten zouden brengen. Dus doet Ai Weiwei het maar.

Veel meer van dit soort politiek geladen werk van de Chinese kunstenaar is nu te zien in de kunsthal in Rotterdam. Het oeuvre van Ai Weiwei op zich is al spectaculair om te aanschouwen. Maar is alles daaromheen wel goed vormgegeven? Naar mijn mening hebben we met de tentoonstelling Ai Weiwei: in search of humanity te maken met eenzelfde soort vormgeving als de Vermeer-tentoonstelling in het Rijksmuseum eerder dit jaar: de aankleding van de wanden van de tentoonstellingsruimte is vrijwel afwezig. Er is nauwelijks moeite gedaan om het verhaal dat de kunstenaar wilt vertellen op een andere manier aan de kijker over te brengen dan met de werken zelf. 

Waar deze minimalistische aankleding de Vermeer tentoonstelling negatief beïnvloedde,  pakt dit bij Ai Weiwei echter positief uit: de White cube ruimtes van de kunsthal geven installaties als Sunflower seeds, een werk waar we duizenden met de hand beschilderde zonnebloempitten zien, genoeg ruimte, waardoor de kijker het werk volledig in zich op kan nemen. De steriele witte wanden van de kunsthal laten de installaties, video’s en foto’s van Ai Weiwei voor zichzelf spreken: de werken hebben zo’n grote zeggingskracht dat de tentoonstellingsruimte helemaal niet nodig is om de kijker een boodschap over te brengen. Kortom: alles legt zichzelf uit in Ai Weiwei: in search of humanity. En dat is het grootste compliment dat ik de tentoonstelling in de kunsthal kan geven.