De Kleren Maken de Kunstenaar: James Tissot en Mode

In het bruisende Londen van 1878 vindt menig schilder een bron van inspiratie voor het afbeelden van de moderniteit. Eén van deze schilders was James Tissot (1836-1902), die daar vele kunstwerken maakte, waaronder Evening, ook wel The Ball genoemd. Het werd voor het eerst tentoongesteld in de Grosvenor Gallery in 1878. Tegenwoordig is het te bewonderen in Musée d’Orsay in Parijs.

Op dit schilderij wordt een dame in een prachtige gele japon afgebeeld, die door de grote hoeveelheid franjes en ruches bijna uit het doek lijkt te golven.

Hoewel de pracht en praal van haar uitdossing ons misschien doet denken dat zij de ster van de avond zal zijn, zal zij voor een contemporaine toeschouwer waarschijnlijk gezien zijn als een vis uit het water. Dit type japon klopt in deze setting namelijk niet. Dit is opvallend omdat Tissot bekend staat als een kunstenaar met interesse in de modewereld. In zijn tijd was hij al befaamd voor de manier waarop hij kleding schilderde op een hyperrealistische manier. Ook wist hij goed welke stijlen precies in de mode waren en welke juist niet.  

Damesmode werd rond 1878 sterk gedefinieerd door een uiterst herkenbaar silhouet. Vanaf ongeveer 1875 gaat de japon zich namelijk steeds meer vormen om het vrouwelijke lichaam. De stof zit strak om het lijf en hoopt zich op aan de achterkant in de vorm van een lange sleep. Dit type japon wordt aangeduid als de prinsessenjapon. Het ontbreken van een taillelijn is hierbij een van de duidelijkste kenmerken. 

De dame in Evening draagt ook een prinsessenjapon. De specifieke japon die zij draagt is echter eerder voor een andere soort avondaangelegenheid. Het heeft namelijk lange mouwen en een hoge halslijn, wat niet gebruikelijk is om naar een bal te dragen. De twee dames op de achtergrond lijken dit door te hebben. Beiden werpen zij namelijk een afkeurende blik richting de jongedame. Japonnen die naar een bal gedragen worden en ‘normale’ dag- en avondjaponnen zijn duidelijk van elkaar te onderscheiden. Dag- en avondjaponnen zijn namelijk bescheiden, in de zin dat zij lange mouwen hebben en een hoge halslijn die vaak de gehele nek bedekt. Er is dus weinig huid te zien. Bij een japon die naar een bal gedragen werd is dat niet het geval. Het was één van de weinige gelegenheden waar dames hun schouders bij mochten ontbloten en waarbij een wat diepere halslijn gedragen mocht worden. Eigenaardig aan de lange mouwen en hoge halslijn van de gele japon is dat dit een doorschijnende chemise is die onder de japon gedragen wordt. Dit is iets unieks dat niet vaak voorkomt. Het is wellicht mogelijk dat dit een creatie van Tissot zelf is geweest. De dames op de achtergrond van Evening hebben zich wel op de correcte manier gekleed – zoals gebruikelijk in deze klasse.

Tissot speelde wel vaker met het idee van mode. In The Ball on Shipboard beeldde Tissot een aantal mensen af die een bal bijwonen op een schip. Hij maakt er een humoristisch zoekplaatje van door vijf paar vrouwen af te beelden die exact dezelfde japon dragen. Eerst valt dit misschien niet meteen op, maar wie langer kijkt zal steeds meer van dezelfde outfits zien. In een wereld waarin iemand moest vechten om zichzelf te onderscheiden binnen zijn of haar klasse is dit een grote blunder. De fout is herkenbaar, wat het werk een geestig karakter geeft.

The Gallery of HMS Calcutta is een schilderij met zowel een satirische als vulgaire toon. Er is een gezelschap te zien van twee vrouwen en een man. De vrouwen dragen strakke prinsessenjurken die de vorm van hun derrière sterk benadrukken. Vooral bij de vrouw op de voorgrond is dit prominent aanwezig. Zij draait haar achterste zelfs naar het publiek toe. De titel heeft Tissot slim gekozen. Eigenlijk is het een Franse woordgrap. Calcutta klinkt als “quel cul tu as”: “wat een achterwerk heb jij”. Ook in Evening komen deze vrouwelijke vormen sterk naar voren. De silhouet van de japonnen leent zich uitstekend voor dit doel en Tissot maakte er zoals je ziet maar al te graag gebruik van. Mode en satire zijn voor Tissot onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ook de verkeerde japon in Evening maakt dat het als een satirisch werk gezien moet worden.

Wanneer je in een museum dus een schilderij van Tissot tegenkomt: sta er even bij stil, en kijk eens goed naar de mode. En misschien dat je er na een tijdje glimlachend bij vandaan loopt!