Er zijn maar weinig landen ter wereld die hun PR zo goed op orde hebben als Italië. Van pizza tot Pisa: het is lastig om bij Italië niet in clichés te vervallen. Dat geldt ook voor de kunst. Denk je aan Italië, dan denk je aan Romeinse ruïnes en renaissanceschilderijen. Gelukkig is de werkelijkheid veel gevarieerder. Italië heeft twintig verschillende regio’s met ieder hun eigen karakter, hun eigen kunstzinnige highlights. Zin om ze te verkennen? In deze ARTikelen maken we een culturele reis langs alle regioni van Italië. Vorige week namen we je al mee door het noorden van Italië. Deze week week maken we de reis af door het zuiden van de laars te bezoeken. Pak er dus een Aperol Spritz bij en geniet van al het prachtigs dat La bella Italia te bieden heeft.

Marken 

Hoofdstad: Ancona 

Tip(s): Tempel van Valadier 

De Apennijnen scheiden de Marken af van de rest van Italië. Hierdoor was de regio tot diep in de negentiende eeuw erg lastig te bereiken. Het is dus niet verwonderlijk dat je in deze regio geen gebrek hebt aan prachtige natuur. De omgeving rondom Ancona is bijvoorbeeld bekend vanwege de immense grottenstelsels. In een van die grotten is een klein heiligdom te vinden. Daar vind je de tempel van Valadier. Het achthoekige gebouwtje stamt uit 1827 en lang werd gedacht dat het was ontworpen door de architect Giuseppe Valadier (1764-1839), een van de belangrijkste exponenten van het neoclassicisme in Italië. Recente studies hebben echter aangetoond dat het gebouw door lokale architecten is ontworpen. In het gebouwtje huist een marmeren mariabeeld van Antonio Canova (1757-1828).

• 

• 

Latium

Hoofdstad: Rome 

Tip(s): necropolen van Tarquinia en Cerveteri 

Bezoek je Latium, dan kan je niet om Rome heen. Met haar musea, ruïnes en palazzi lukt het makkelijk om alleen al in deze stad twintig culturele hoogtepunten te bezoeken. Maar ook buiten de Eeuwige Stad struikel je over het erfgoed. Ver voor het ontstaan van de stad Rome werd deze regio namelijk al bewoond. De Etrusken waren heer en meester in Latium – en veel gebieden in de rest van Italië – voordat de Romeinen hun vleugels uitsloegen. De Etruskische ‘dodensteden’ zijn misschien wel het indrukwekkendste overblijfsel van deze beschaving. In deze tombes werden de rijke Etrusken ten ruste gelegd. Een aantal van die tombes is voorzien van prachtige fresco’s, zoals in Tarquinia. 

• 

• 

Abruzzen 

Hoofdstad: L’Aquila 

Tip(s): Sulmona

De inwoners van de Abruzzen noemen hun eigen regio de groenste van Europa. Die claim is niet uit de lucht komen vallen als je je bedenkt dat de Abruzzen de meeste natuurreservaten hebben van heel Italië. Tussen al het natuurschoon zijn hier en daar ook sporen te vinden van het verleden van de regio. Het stadje Sulmona is hiervan een goed voorbeeld. In 1706 verwoestte een aardbeving een groot deel van de stad, waardoor de meeste bebouwing stamt van kort na die periode. Je treft hier dus veel barokke gebouwen. Gelukkig overleefden een dertiende-eeuws aquaduct en de Santa Maria della Tomba de natuurramp. Dit zijn dan ook de enige ooggetuigen van de levendige middeleeuwse stad die Sulmona ooit was. De beroemdste inwoner van de stad is echter nog wat ouder. Dit is namelijk de dichter Ovidius (43 v.Chr. – 17 n.Chr.), die met zijn werk ontelbaar veel kunstenaars heeft geïnspireerd.   

• 

• 

Molise 

Hoofdstad: Campobasso 

Tip(s): Santuario dell’Addolorata di Castelpetroso 

Heb jij nooit van Molise gehoord? Je hoeft je er niet voor te schamen! Deze op een na kleinste regio van Italië is namelijk vrij onbekend. Ook de Italianen grappen vaak dat Molise niet bestaat, of dat ze bewoond wordt door elfjes en trollen. Dat is natuurlijk onzin, maar om toch in de sprookjesachtige sfeer te blijven is het zeker aan te raden om het Santuario dell’Addolorata di Castelpetroso bezoeken. De witte ‘sprookjeskerk’ ligt ingebed tussen de bergen, wat het doornroosjegevoel compleet maakt. De bouw van de kerk is in 1890 begonnen omdat Maria met een stervende Christus hier meerdere malen zou zijn verschenen. De bouw van de kerk duurde echter behoorlijk lang, wat verklaart dat de kerk pas in 1975 is ingewijd.  

• 

• 

Campanië 

Hoofdstad: Napels 

Tip(s): Paleis van Caserta 

Italië werd pas aan het einde van de negentiende eeuw één land. Daarvoor was het gebied verdeeld in talloze kleine en grotere rijken en (stads-)staten. Een van die rijken was het koninkrijk Napels, dat in de vroegmoderne tijd bijna heel Zuid-Italië besloeg. In het midden van de achttiende eeuw zwaaide koning Karel VII (1716-88), die voor het gemak ook koning was van Spanje en Sicilië, de scepter over dit gebied. En wat doe je als achttiende-eeuwse monarch het liefst? Precies, andere koningen overtreffen! Gebaseerd op het Franse paleis van Versailles liet Karel in Caserta een eigen paleis aanleggen, alleen moest wel alles een tikkeltje groter zijn. Zo zijn er net iets meer kamers en de tuinen zijn net wat weidser. Er zit trouwens ook een Nederlands tintje aan het paleis van Caserta. De hoofdarchitect  van het project was Luigi Vanvitelli (1700-73), die ook wel bekendstaat als Lodewijk van Wittel. Je raadt het al, deze architect had Nederlandse wortels!

• 

• 

Basilicata 

Hoofdstad: Potenza

Tip(s): MUSMA In Basilicata kan het in de zomer, net als in de rest van Zuid-Italië, enorm warm worden. Het vinden van verkoeling is daarom geen overbodige luxe. Dat kan in het MUSMA, een museum dat volledig is gewijd aan moderne en hedendaagse beeldhouwkunst. Het in 2006 geopende museum ligt in de grotten en gangen onder het stadje Matera, waardoor het er altijd aangenaam van temperatuur is. Op een haast buitenaardse manier contrasteren de werken met hun ondergrondse omgeving. Ook boven de grond is er in Matera veel te ontdekken. Door haar grillige ligging, opvallende bebouwing en gebrek aan drommen toeristen is de stad vaak het decor geweest van speelfilms. Zo is de laatste James Bondfilm, No time to die, gedeeltelijk hier geschoten, evenals Mel Gibsons Passion of Christ uit 2006.  

• 

• 

Apulië 

Hoofdstad: Bari 

Tip(s): barokke gebouwen van LecceApulië is de regio die de hak vormt van de Italiaanse laars. Aan het uiteinde van die hak ligt dan weer Lecce. Liefhebbers van voluten, putti en weelderige motieven kunnen in deze stad hun hart ophalen. Niet voor niets wordt Lecce ook wel ‘het barokke Florence’ genoemd, verwijzend naar het grote aantal monumenten dat deze stad kent. De reden voor deze groteske architectuur valt te verklaren door de investeringen die de koningen van Napels in de zeventiende eeuw in de stad stopten. Daarnaast was de lokale steensoort, warm wit van kleur en makkelijk te bewerken, ideaal voor de alle krullende decoratie.  De Santa Croce is het hoogtepunt van de barocco Leccese. De bouw van deze kerk begon in 1549 en was voltooid in 1699.

• 

• 

Calabrië 

Hoofdstad: Catanzaro

Tip(s): Bronzen van Riace  

Calabrië is de zuidelijkste regio van het Italiaanse vasteland. In augustus 1972 deed een sportduiker voor de kust van deze regio een markante ontdekking. Even buiten Riace dook hij twee levensgrote bronzen beelden op, die toepasselijk ‘de Bronzen van Riace’ werden genoemd. De beelden van de gespierde mannen bleken Grieks te zijn en uit de vijfde eeuw voor Christus te stammen. In de Romeinse tijd werden de beelden naar het Italiaanse vasteland verscheept, wat niet helemaal goed ging, getuige het feit dat ze op de zeebodem eindigden. Nadat de kunstwerken, die tegenwoordig worden beschouwd als hoogtepunten van de Griekse beeldhouwkunst, na hun vondst tentoon werden gesteld door heel Italië, eiste de bevolking van Calabrië dat de beelden permanent in hun ‘thuisregio’ moesten worden tentoongesteld. En daar kan je ze nu nog steeds vinden: de beelden horen bij de vaste collectie van het regionale museum van Calabrië in Reggio Calabria.  

• 

• 

Sicilië 

Hoofdstad: Palermo 

Tip(s): tempelvallei met de tempel van Hera en Concorde

Sicilië is het Mekka voor iedere (kunst)historicus. Van Normandiërs tot Byzantijnen en van Arabieren tot Spanjaarden; door zijn strategische ligging in de Middellandse Zee, is het eiland de afgelopen drieduizend jaar met enige regelmaat van overheerser gewisseld. Dit heeft gezorgd voor een uniek palet aan kunsthistorische invloeden. De eerste veroveraars die voet aan wal zetten op Siciliaanse bodem waren echter de Grieken. Samen met delen van Calabrië en Apulië heette dit gebied Magna Graecia (Groot-Griekenland). De Griekse invloed is met name nog goed terug te vinden op Sicilië, waar de Grieken veel tempels hebben achtergelaten. De meeste daarvan vind je in de tempelvallei aan de zuidkust van het eiland. In de vallei bevinden zich de resten van zes tempels, inclusief bebouwing eromheen, zoals een theater en opslagruimtes. Met name een tempel die de Romeinen later de Tempel van Concordia zijn gaan noemen geldt als de best bewaarde Dorische tempel van de wereld.

• 

• 

Sardinië 

Hoofdstad: Cagliari 

Tip(s): Street art in Orgosolo 

Sardinië is het tweede grote eiland van Italië. In tegenstelling tot zijn zuidelijke broertje, heeft dit eiland een iets minder groot CV wat betreft veroveraars. Wel ligt Sardinië een stuk verder van het Italiaanse vasteland, wat ertoe heeft geleid dat de mensen hier een stuk eigenzinniger zijn. Sardinië staat bekend om zijn folkloristische tradities, maar ook voor erfgoed hoef je hier niet ver te zoeken. Al sinds de bronstijd werden hier torens en forten gebouwd om het eiland te kunnen verdedigen. Een aantal hiervan zijn nog steeds te bezichtigen. Maar ook recenter erfgoed is zeer de moeite waard. Het dorp Orgosolo is hiervan een goed voorbeeld. Dit dorp is bekend vanwege zijn vele muurschilderingen die het dorp uniek maken. De eerste muurschilderingen zijn in de jaren zestig aangebracht als protest tegen de onderdrukking van de Italiaanse overheid en om het unieke van de Sardijnse volksaard te tonen. Sindsdien zijn er alleen maar schilderingen bij gekomen, zodat er nu op iedere straathoek wel een te vinden is. 

• 

•