Kunstestafette: Floor Meijer

Na Esther Snels analyse van de architectonische ongelukkigheden van het centrale treinstation in Arnhem, belicht eerstejaarsstudent Floor Meijer verschillende aspecten van een heel interessant schilderij van de Brücke-kunstenaar Ernst Ludwig Kirchner. Veel leesplezier!

Ernst Ludwig Kirchner, Artistin, 1910

Tijdens de eerstejaars kunstgeschiedenis-excursie naar Keulen bezochten we het Museum Ludwig. Daar viel mijn oog op een kunstwerk, Das grüne Sofa door Max Pechstein (Afb. 1). Dit schilderij deed mij direct denken aan een werk van Kirchner (Afb. 2) dat ik op de middelbare school had gezien tijdens de kunstgeschiedenislessen. Het schilderij van Kirchner vertoonde opvallende gelijkenissen met het werk van Pechstein. De schilderijen zijn allebei geschilderd vanuit een ander perspectief, maar op beide werken staat een meisje afgebeeld in dezelfde kleding en houding en in dezelfde omgeving. Ondanks dat ik het werk van Kirchner nog niet in het echt had gezien, sprak het werk mij meteen aan. Daarom wil ik er graag iets over vertellen.

Ik interpreteerde het meisje op het schilderij van Kirchner als iemand van mijn leeftijd, in haar vroeg twintiger jaren. Ze is afgebeeld in een onderuitgezakte, melancholische pose op een groene sofa, met naast haar een opgekruld katje. Haar semi vermoeide en dromerige blik, wijzen erop dat ze wellicht aan het dagdromen, filosoferen of mogelijk zelfs aan het bijkomen is van een lange uitgaansnacht gezien de hoeveelheid drankflessen die naast haar in het venster staan. 

Wat mijn aandacht trok aan Kirchner’s Artistin, is hoe hedendaags en modern het schilderij oogt, ondanks het feit dat het meer dan een eeuw geleden geschilderd is. Dit intrigeerde mij. De geel-zwart gestreepte outfit die de vrouw draagt, gecombineerd met de lange sokken in de pantoffels en de alledaagse omgeving, weerspiegelt een tafereel dat zo in onze huidige tijd gesitueerd zou kunnen zijn. Mijn oorspronkelijke interpretatie bleek echter, na verdere verdieping in het onderwerp, aanscherping te behoeven. 

Ernst Ludwig Kirchner (1880-1938) was een van de oprichters van de expressionistische kunstbeweging Die Brücke. In 1905 richtte hij deze op in Dresden samen met Otto Müller, Erich Heckel en Karl Schmidt-Rottluff. De Duitse naam van de organisatie kwam oorspronkelijk van de filosoof Friedrich Nietzsche en is een metafoor voor een brug tussen het oude en het nieuwe, ofwel tussen het heden en het verleden. De leden van Die Brücke beschouwden zichzelf als bohemiens en wilden zich afzetten tegen de gevestigde orde. Kenmerkend voor hun kunst was expressief en vaak contrasterend kleurgebruik. Ze werkten in een schetsmatige techniek en hadden een voorkeur voor het weergeven van mensen, landschappen en stadsgezichten in hun kunstwerken. Belangrijke inspiratiebronnen waren werken van Edvard Munch en Vincent van Gogh.  

Kirchner’s schilderij Artisin draagt de bijnaam Marcella, vermoedelijk verwijzend naar het afgebeelde meisje. Ondanks dat meerdere kunstwerken deze (bij)naam hebben gekregen, zijn er geen concrete gegevens bekend over Marcella’s identiteit. Een ander veelvoorkomend figuur in werken van de Brücke-kunstenaars is het kindmodel genaamd Lina Franziska Fehrmann, met de bijnaam Fränzi. In 1909 kwam ze op achtjarige leeftijd in contact met de kunstenaars en verscheen ze meerdere malen in hun kunstwerken. 

Rond de personen Marcella en Fränzi bestaan enkele debatten in relatie tot de Brücke-kunstenaars. Een daarvan is dat Marcella en Fränzi zussen zouden zijn. Deze aanname is gebaseerd op de memoires van Max Pechstein en op een ansichtkaart van Erich Heckel. Pechstein vermeldde dat hij een ontmoeting had met een moeder van twee dochters die beide model stonden voor de kunstenaars. Heckel schreef over de twee zussen die hij ontdekt had. De namen van de meiden werden in beide gevallen niet genoemd, maar door onderzoekers werd geconcludeerd dat dit over Marcella en Fränzi zou gaan. Hier tegenover staat een compleet andere theorie. Aangezien beide meisjes veel gelijkenissen vertonen, wordt er ook gedacht dat Marcella en Fränzi dezelfde persoon zijn. Marcella zou, net als Fränzi, een bijnaam zijn van Lina Franziska Fehrmann. 

Het blijft onduidelijk wat de identiteit van Marcella precies is. Maar ondanks deze onzekerheid, staat het vast dat het afgebeelde meisje op dit ´tijdloze´ schilderij een jong meisje is dat dromerig de toekomst tegemoet kijkt. 

Ook bij de ARTillerie kijken we alvast in de toekomst; Emily Egberink zal namelijk de volgende zijn die een bijdrage levert aan de Kunstestafette. Tot dan!