De sfinx van Delft

De Brieflezende vrouw, het Stadsgezicht op Delft en natuurlijk het Meisje met de Parel: zomaar een paar wereldberoemde werken van Johannes Vermeer. Op 31 oktober 1632, vandaag precies 387 jaar geleden, wordt hij in Delft op de wereld gezet. Later zou Vermeer uitgroeien tot een van de bekendste en meest onderzochte kunstenaars van Nederland.

Anders dan je misschien zou vermoeden is er maar weinig bekend over het leven van de schilder. Vandaar ook zijn bijnaam sfinx van Delft, naar het mysterieuze dier uit de klassieke oudheid. Bekend is dat Vermeer een honkvast figuur is: in Delft stond zowel zijn wieg als zijn graf. Verder weten we dat hij de zoon is van Dingenum Baltens en Reynier Jansz Vos (ook wel Jan van der Meer of Jan Vermeer), een satijnwever en kunsthandelaar. Waar Vermeer in de leer is geweest en wie op hem veel invloed heeft gehad is niet bekend. Pas in 1653 duikt de schilder terug op in de archieven. Dan trouwt Vermeer met de Catharina Bolnes, waarvoor hij zich speciaal tot het katholicisme laat bekeren. Tevens is 1653 het jaar waarin Vermeer toetreedt tot het St. Lucasgilde, het gilde voor kunstschilders. Hiervan is hij zelfs enkele jaren de voorzitter. Het instorten van de kunstmarkt in het rampjaar 1672 zorgt ervoor dat Vermeer in financiële problemen komt te zitten. In 1675 leidt dit – volgens zijn vrouw – ertoe dat Vermeer zelf instort en overlijdt.

Na zijn dood raakt Vermeer in de vergetelheid. Zijn kleine oeuvre, bestaande uit zo’n veertig werken, komt bijna volledig in handen van één particulier. Pas in 1866 herontdekt de kunstcriticus Théophile Thoré-Bürger (1807-1869) de Delftse schilder. Hij roemt Vermeers alledaagse taferelen, die typisch zeventiende-eeuws zijn, maar tegelijkertijd iets tijdloos uitstralen. Hierna komt Vermeer weer volledig terug in de belangstelling. Zo wordt in 1975 een grafplaat gemaakt en geplaats in de Oude Kerk te Delft, waar hij begraven moet liggen. Helaas is het familiegraf van de Vermeers in de negentiende eeuw geruimd, net voor de tijd dat de vermeer-interesse losbarst. Gelukkig is Johannes Vermeer tegenwoordig niet meer weg te denken uit de kunstgeschiedenis. Hij en zijn werken spelen de hoofdrol in boeken en films en op mokken en posters. Het mysterieuze leven en zijn haast fotografische schilderijen dragen hier natuurlijk meesterlijk aan bij.