Het zullen wel zware botten zijn

Divorced, beheaded and died, divorced, beheaded, survived! De meeste Britten zullen dit rijmpje wel kennen. Het wordt op scholen gebruikt om de veelal onfortuinlijke eindes van Catharina van Aragon (1485-1536), Anne Boleyn (1501-1536), Jane Seymour (1508-1537), Anna van Kleef (1515-1557), Catharina Howard (1523-1542) en Catharina Parr (1512-1548) te onthouden. Wat hebben deze zes vrouwen met elkaar gemeen? Allemaal zijn ze getrouwd geweest met de Engelse koning Hendrik VIII (1491-1547). Vandaag is het precies 511 jaar geleden dat Hendrik voor het eerst in het huwelijksbootje stapte. Dit huwelijk werd uiteindelijk in 1533 ontboden, omdat men het de arme Catharina kwalijk nam dat zij geen gezonde jongens baarde.Spijtig voor de overige vijf echtgenotes, werd de koning in de loop van de jaren niet bepaald knapper. Hendrik stond bekend om zijn vraatzucht en dat is te zien aan zijn uitdijende lichaam. Alleen al de bewaard gebleven harnassen zijn hier het levende bewijs van. Maar is dit ook op Hendriks portretten te zien? De ARTillerie neemt je vandaag mee langs vier beeltenissen van de Engelse koning, ieder gemaakt in een ander stadium van zijn leven.

Voor zover bekend is dit het vroegste portret van Hendrik VIII. Toen was hij nog schattig zou je denken! Het is gemaakt voor zijn kroning toen hij achttien jaar oud was. De koning zit er bij zoals dat modieus was voor jonge mannen uit die tijd: baardloos en met lang haar. Tijdgenoten prezen Hendrik voor zijn poëtische vaardigheden, zijn gevoel voor mode en zijn prestaties op het gebied van sport. Of dat allemaal waar is moet natuurlijk met een korrel zout genomen worden, maar feit is wel dat Hendrik een echte sportman was. Zo was hij een fanatieke tennisser en deed hij, zoals een echte edelman betaamd, mee aan veel toernooien.

Het leven van Hendrik werd geteisterd door verschillende lichamelijke problemen. Zo kreeg hij in 1514 de pokken, een ziekte die mogelijk lelijke littekens heeft achtergelaten. Op zijn 33ste vergat Hendrik het vizier van zijn helm dicht te doen bij een steekspel tegen de hertog van Suffolk. De lans trof hem net boven zijn rechteroog. Voor de rest van zijn leven zou de koning hierdoor last hebben van migraineaanvallen. Van beide incidenten is echter niets te zien op dit portret uit de jaren twintig van de zestiende eeuw. We zien hier Hendrik als dertiger in de kracht van zijn leven. Zijn langere haar heeft hij deels ingeruild voor een vol baardje, zoals dat gebruikelijk was wanneer een man ouder werd in die tijd. De ingesneden kleding en brede pofmouwen, zoals we die op zijn latere portretten ook zullen tegenkomen, werden in die tijd net modieus.

Dit is misschien wel het meest bekende portret van de monarch. De muurschildering is gemaakt door Hans Holbein, die vanaf 1536 hofschilder was in Engeland. Jammer genoeg is het origineel verloren gegaan bij een brand in 1698, maar gelukkig is de karton van Holbeins werk bewaard gebleven. Kopieën hebben ervoor gezorgd dat dit werk niet in de vergetelheid is geraakt. Zoals je misschien al kan zien was het werk oorspronkelijk een groepsportret, waarbij Hendrik samen met zijn derde vrouw en ouders rondom een herdenkingszuil zou staan. Het is echter de beeltenis van de koning alleen die we in de meeste kopieën terug zien. Hierop zien we de koning wijdbeens en met zijn armen ver uit elkaar, waardoor hij een zelfverzekerde indruk maakt. De brede mode van die tijd versterkt het effect van massiviteit. De enorme braguette die zijn edele delen bedekt, werd eveneens stijlvol gevonden in de eerste helft van de zestiende eeuw. Het diende onder andere de mannelijke vruchtbaarheid te benadrukken. Iets wat Hendrik, door zijn verwoede pogingen om mannelijk nageslacht voort te brengen, waarschijnlijk graag wilde bevestigen.

De originele versie van dit portret is waarschijnlijk rond 1542 vervaardigd en het is daarmee het laatste portret dat in Hendriks opdracht is gemaakt. Tegen de jaren veertig van de zestiende eeuw was Hendrik niet meer de atletische koning die hij in zijn vroege jaren was geweest. Bij een toernooi in 1536 was hij met harnas en al van zijn paard gevallen, waarna hij voor de rest van zijn leven lastig ter been zou blijven. Het is in deze periode dat de koning zijn legendarische omvang verkreeg. Een omvang die op dit portret redelijk goed door de schilder is gereduceerd, waarbij mogelijk ook de lange jas bijdraagt om hem slanker te laten lijken. Aan het einde van zijn leven was de buikomvang van de koning echter gegroeid tot 137 centimeter en hij kon enkel nog worden voortgeduwd in een rolstoel.