Match in het Museum:

Jean Baptiste Belley en de kledingconventie van de Franse Revolutie

Hebben jullie dat ook wel eens? Je loopt rond in een museum en plotseling hangt daar om de hoek het perfecte portret. Het is liefde op het eerste gezicht. Tijd om het werk goed te bestuderen is er echter niet, want jouw compagnons trekken je al ongeduldig aan de mouw om verder te lopen. Gelukkig bestaat er deze rubriek, die jou vertelt wat je altijd al had willen weten over deze prachtverschijnselen. Is het uiteindelijk een match, of toch niet?

Waar onze match vorige keer bruiste van het feestgenoegen, daar bruist de match van vandaag van revolutionair elan. Veeg je naar rechts, dan verwachten we dat je ’s nachts droomt van Liberté, Égalité en Fraternité, dat de Franse tricolore boven je bed hangt en dat je een voorliefde hebt voor iets te strakke broeken. De mogelijke match van vandaag heet Jean-Baptiste Belley, hij is hier 51 jaar oud, bevindt zich zo’n 430 kilometer van Nijmegen en was voor het laatst ongeveer 215 jaar geleden actief.

Belley is een bijzondere man en een held in het beklimmen van de sociale ladder. Het was in Senegal waar Belleys wieg lag. Als tweejarige werd hij tot slaaf gemaakt en vervoerd naar de Franse kolonie Saint Domingue, het huidige Haïti. Zijn jeugd bracht Belley in onvrijheid door en er is weinig bekend over die periode in slavernij. Wat we weten is dat Belley rond 1769 zijn vrijheid verkreeg door in het Franse leger te gaan: een gebruikelijke uitweg voor tot slaafgemaakte mannen in die tijd.

Voor nu maken we een sprong in de tijd, naar het jaar 1791 om precies te zijn. Frankrijk is in de ban van een revolutie: vrijheid, gelijkheid en broederschap is het credo. Oude wetten, waarden en normen worden overboord gegooid om plaats te maken voor een verlicht systeem, gebaseerd op een universele grondwet. Ook onder de slaafgemaakten en de vrije zwarte mensen in de Franse koloniën dringen deze nieuwe ontwikkelingen door. Als iedereen in Frankrijk vrij en gelijk behandeld wordt, dan mag dat in de Caraïben toch zeker ook? Dit leidt tot de grootste slavenopstand uit de geschiedenis, die uiteindelijk zal leiden tot de onafhankelijkheid van Haïti. Hoe Belley in dit conflict stond is niet helemaal duidelijk. Hij behoorde tegen die tijd tot de elite van het eiland en bezat inmiddels ook mensen. Hij had op dat moment dus zeker meer te verdedigen dan te bestrijden. Feit is wel dat hij in 1793 samen met twee andere mannen werd verkozen om de kolonie te vertegenwoordigen in de Nationale Conventie te Parijs, het wetgevende apparaat van het land.

Hierop zeilt Belley voor het eerst in zijn leven naar Frankrijk. Hier is hij van 1793 tot 1795 lid van de Nationale Conventie. Later, vanaf 1795 tot 1799 behoort hij tot de Raad van Vijfhonderd, het Franse parlement in die jaren. Gedurende deze tijd streeft Belley naar afschaffing van slavernij en slavenhandel voor alle Franse koloniën, voor Haïti gold dit al sinds 1792. In dit streven slaagt Belley: vanaf 1794 werd slavernij in heel Frankrijk verboden. In ieder geval totdat Napoleon Bonaparte de boel in 1802 weer terugdraaide.

Terug naar zijn portret: dit werk is geschilderd door Anne-Louis Girodet in 1797. We zien Belley uitgedost als volksvertegenwoordiger. Zijn kleding is modern, waarmee Belley de juiste politieke boodschap overbrengt. Was hij tien jaar eerder in een soortgelijke positie geportretteerd, dan had hij er waarschijnlijk helemaal anders uitgezien. De oude mode van de adel, met zijn rijk geborduurde jassen, felgekleurde vesten en gepoederde pruiken moest plaatsmaken voor bescheidenere kleding zonder dure stoffen en met ingetogen kleuren. Niets mocht meer herinneren aan de tijden voorafgaand aan de revolutie. Wanneer men zich tocht te ‘ouderwets’ kleedde, dan kon dat als verdacht gedrag gezien worden met de guillotine tot gevolg. De jas die Belley draagt, redingote genoemd, is naar Engels voorbeeld gesneden. Oorspronkelijk werd dit model voor sport gebruikt, maar vanaf de jaren negentig van de achttiende eeuw raken ze overal in Europa voor alle gelegenheden in de mode. Zie je de breedgerande hoed in zijn rechterhand? Eveneens naar Engelse mode vormgegeven. Zowel mannen als vrouwen droegen destijds zulke grote hoeden. De struisvogelveren in de Franse driekleur passen uiteraard bij de functie die Belley uitoefent. De buste achter de geportretteerde is die van Guillaume-Thomas Raynal (1713-1796 ), een priester en een voorvechter van de afschaffing van slavernij. Op deze manier laat de schilder zien dat Belley schatplichtig is aan de verlichte denkers die de roep om afschaffing van slavernij hebben bewerkstelligd.

De figuur Belley roept bij jou misschien dubbele gevoelens op. Was Belley een idealist of toch een opportunist? Veeg jij naar links (nee, niet mijn type) of naar rechts (politieke types, ga ik voor!) voor hem? We horen het graag van je! Duimpje = Links en Hartje = Rechts.

Heb jij nou ook een Match in het Museum? Stuur ons dan een berichtje! De redactie van de ARTillerie bestaat uit Ruben Hulsewé, Alison Scanlan en Luuk Merijn Spee