Van kleurrijke bloemen tot witte raven: de wonderbaarlijke werken Petrit Haliljaj

Denk je aan de meimaand, dan denk je aan bloemen. Niets vertegenwoordigt de lente meer dan die kleurenpracht van moeder natuur. In het kunstwerk van deze maand staan bloemen dan ook centraal. We nemen een kijkje in Madrileense Palacio de Cristal uit 1887. In het voorjaar van 2020 kreeg de kunstenaar Petrit Haliljaj (Kostërcc, Kosovo, 1986) de vrije hand om hier zijn eerste solotentoonstelling te realiseren: To a raven and hurricanes that from unknown places bring back smells of humans in love. Tot en met februari van het jaar daarna konden mensen kijken hoe hij het glazen paleis had omgetoverd in een kleurrijk spektakel. Reusachtige bloemen met glinsterende stelen reikten tot aan het plafond, de ruimte was bezaaid met grote takken en levende vogels vlogen in en uit. In eerste instantie lijkt Haliljajs werk een en al vrolijkheid uit te stralen. Wie beter kijkt ziet echter dat het doorspekt is met betekenis. 

Kijken we bijvoorbeeld naar de hierboven genoemde elementen uit de tentoonstelling, dan moet je misschien aan een groot vogelnest denken. Dat was ook precies de bedoeling van de kunstenaar. Haliljaj liet zich inspireren door het gedrag van prieelvogels. Deze dieren imponeren hun potentiële geliefde door het nest te versieren met allerlei kleurrijke elementen: bloemen, maar ook textiel en glinsterende sieraden. De kleurrijke bloemen, gemaakt van stof, komen dan ook voort uit de liefde. Ze zijn gemaakt in samenwerking met Haliljajs man Álvaro Urbano, eveneens kunstenaar. Met de openlijke verbintenis wil Haliljaj hun intimiteit zichtbaar maken, iets wat voor een homoseksueel koppel nog lang niet altijd mogelijk is. De oproep tot zichtbaarheid en aanvaarding wordt nog dringender als we meenemen dat het Palacio de Cristal jarenlang werd gebruikt ter ophemeling van Spanje als koloniale macht, met alle impliciete onderdrukking die er bij de instandhouding van zo’n rijk komt kijken.

Naast de flora was er ook fauna te vinden in de Haliljajs tentoonstelling. De levende vogels waren al genoemd, maar er was ook een grote witte raaf te vinden – althans een menselijk figuur met een ravenkop. Het vreemde wezen houdt een stuk hout vast. Dit verwijst naar een specifiek moment in de familiegeschiedenis van de kunstenaar. Toen zijn grootvader van een dorpsgenoot hoorde dat zijn vrouw was bevallen van hun eerste kind, wilde hij de brenger van het goede nieuws in de armen vliegen. Hij deed dit echter niet, omdat het in de patriarchale cultuur van die tijd opgevat kon worden als een teken van zwakte. In plaats daarvan sloeg hij zijn armen om een paal, die niet ver van hem vandaan stond en kneep die om zo zijn emoties te kunnen botvieren. De paal staat in deze zin dus voor onmacht en de onbeholpenheid die veel mannen – vroeger en nu  – voelen wanneer ze eigenlijk hun emoties willen uiten. De witte raaf verwijst daarentegen weer naar de kunstenaar zelf. Het dier verbeeldt zijn persoonlijke worsteling als homoseksuele man en inwoner van Kosovo, een land dat door velen niet wordt erkend.  Daardoor heeft hij vaak genoeg zijn ‘natuurlijke’ kleur moeten afwerpen om zich staande te kunnen houden in een bevooroordeelde maatschappij. 

Ondanks, maar misschien ook wel door, het intieme karakter van de expositie was zij een groot succes. Het paleis was voor de maanden dat de tentoonstelling draaide gratis te bezoeken. Hoewel de COVID-19 perikelen ook Spanje niet ongemoeid lieten, werd Haliljajs kunst – online of fysiek – massaal bewonderd  door de inwoners van Madrid. Mocht je nu helemaal weg zijn van de kunstenaar en zijn werk, dan is er goed nieuws! Tot en met 5 maart 2023 kun je zijn werk in Fries Museum bewonderen in de tentoonstelling Petrit Haliljaj, you used to fly, go everywhere and wake up those who are asleep.