De Kledingkast van Madame X

Iedereen weet dat kleding controverse kan veroorzaken. Toen in 2009 Lady Gaga in een vleesjurk verscheen stond de hele wereld op zijn kop. Maar rellen om een jurk is niet iets dat slechts van deze tijd is. In de negentiende eeuw kwam dit ook al voor. Het meest bekende geval hiervan is Madame X. In 1884 werd zij door John Singer Sargent (1856-1925) geportretteerd. Wat dit portret teweegbracht zou zich als een schokgolf door Parijs verspreiden. 

Madame X, die eigenlijk Virgine Amélie Avegno Gautreau (1859-1915) heette, werd geboren in New Orleans. Haar ouders waren van Franse komaf en hadden in Amerika een suikerriet- en katoenplantage. In 1867 vestigde ze zich in Parijs samen met haar moeder, nadat haar vader was gesneuveld in de Amerikaanse burgeroorlog. Al snel kwam ze in Parijs bekend te staan als een ware schoonheid. Haar bleke huid, donkere haren en zandloperfiguur zorgden voor grote faam. Gautreau had haar imago hier zorgvuldig omheen opgebouwd. De sociale grenzen zocht ze graag op.

John Singer Sargent, de maker van dit portret, werd geboren in Amerika en reisde gedurende zijn jeugd samen met zijn familie van hotel naar hotel door heel Europa. Het schilderen leerde Sargent in Parijs, waar hij al snel een interesse ontwikkelde in gezichtsuitdrukkingen, structuur en pose. Toen hij Gautreau tegenkwam in het sociale leven van Parijs werd hij meteen gegrepen door haar schoonheid en provocatieve karakter. Hij wilde haar graag portretteren, omdat hij wist dat dit heel anders zou worden dan de conservatieve portretten die hij voorheen maakte. Sargent raakte geobsedeerd door deze moderne vrouw en smeekte Gautreau een jaar lang om haar te mogen schilderen. In 1883 kon Sargent beginnen aan het portret, omdat de man van Gautreau uiteindelijk met hem instemde. Sargent maakte eindeloos veel moeizame studies, maar in 1884 verscheen het portret dan toch in de Parijse Salon. De naam van Gautreau werd niet genoemd en het schilderij verscheen onder de naam: Madame X.

Het portret veroorzaakte een enorme schok. De zombie-bleke huid en de te laag uitgesneden jurk waren erg spraakmakend. Het loshangende rechter schouderbandje was voor het publiek misschien nog wel het grootste probleem. Daarnaast waren de schouders veel te bloot. Avondjurken uit deze periode zagen er een stuk anders uit dan de jurk die Gautreau hier draagt. Hoewel deze al wat bloter waren dan de dagjaponnen ging het toch bij lange na niet zo ver als bij de jurk van Gautreau. Ook de hoeveelheid zwarte stof in de rok lijkt een stuk minder dan dat in die tijd gebruikelijk was. In 1884 werd de stof van de rok aan de achterkant verzameld en vaak liep deze ook uit. Dit zorgde voor een erg typerend silhouet, die we bij het Madame X helemaal niet terug zien komen. De jurk voelt eigenlijk heel modern aan. Er is niet veel verbeeldingskracht nodig om je deze jurk voor te kunnen stellen op een rode loper anno 2022.

Gautreau was uiterst ontevreden over het portret en verzocht Sargent om op z’n minst het loshangende bandje weg te halen. Dit deed hij, maar de schade bleef. Hij verliet Parijs en woonde vervolgens een tijd in Londen. Ook Gautreau onttrok haarzelf een tijdje uit het sociale leven. Later zouden zij en Sargent ondanks de slechte ontvangst van het portret, er toch veel roem aan te danken hebben.

De jurk is tot op de dag van vandaag een bewonderenswaardig iets: met beroemdheden, zoals Nicole Kidman die nog referenties ernaar maken. Dit is dus zeker niet de laatste keer dat we deze jurk van Gautreau tegen zullen komen.