Match in het museum: Jane Morris

Hebben jullie dat ook wel eens? Je loopt rond in een museum en plotseling hangt daar om de hoek het perfecte portret. Het is liefde op het eerste gezicht. Tijd om het werk goed te bestuderen is er echter niet, want jouw compagnons trekken je al ongeduldig aan de mouw om verder te lopen. Gelukkig bestaat er deze rubriek, die jou vertelt wat je altijd al had willen weten over deze prachtverschijnselen. Is het uiteindelijk een match, of toch niet?

Dit stralende profiel is van Jane Morris. Leeftijd in deze foto: 26 jaar; laatst actief: 107 jaar geleden.

Jane Morris-Burden was een kunstenares en model uit de kringen van de Prerafaëlieten en de Arts and Crafts-beweging. Ze staat echter in de schaduw van haar beroemde echtgenoot, de zakenman en ontwerper William Morris. In tegenstelling tot Morris en de rest van de Prerafaëlietenkring was Jane Burden ongeschoold en uit een arbeidersgezin. Er is weinig bekend over haar jeugd, maar ze groeide waarschijnlijk op in armoede. Ze belichaamde niet bepaald het vrouwelijke schoonheidsideaal van de negentiende eeuw. Ondanks deze tekortkomingen werd ze de muze van Rosetti en Morris, en trouwde ze met de laatste. Waar begon dat sprookje?

Het begin van haar contact met Morris was in 1857 in Oxford: Een kleine groep Prerafaëlieten was in Oxford om wandschilderingen aan te brengen in de Union Library. Onder hen waren Dante Gabriel Rosetti en William Holman Hunt, die haar bij toeval tegenkwamen tussen de toeschouwers in een plaatselijk theater. Rosetti was gefascineerd door haar ongebruikelijke uiterlijk. De groep van Prerafaëlitische kunstenaars verkenden alternatieve schoonheidsidealen, en Jane paste met haar enigszins hoekige gezicht en strenge doch peinzende uitstraling prima bij. Er bestond geen twijfel over dat ze mooi was, en voor deze kunstenaars belichaamde ze een alternatieve schoonheid zoals zij dat zo graag zagen.

Door Rosetti’s herhaalde verzoeken om voor hem te poseren belandde zij in de cirkel van intimi van Rosetti en de andere kunstenaars. Dit resulteerde in een verloving met Morris.Om haar verloving met Morris acceptabel te maken kreeg ze privélessen: ze leerde snel en sprak al snel Frans en Italiaans. Ze kreeg de reputatie van “queenly” (“als een koningin”) en zij vormde de inspiratie voor het boek Miss Brown waar My Fair Lady indirect op is gebaseerd.

Geïnspireerd door het medievalisme van hun prerafaelitische beweging liet William Morris met de architect Philip Webb tussen 1859 en 1860 zijn beroemde Red House bouwen. Samen met Jane en andere vrienden uit hun kunstenaarskring besteedden ze ruim een jaar aan het interieur aankleden met wandtapijten, muurschilderingen, glas-in-lood-vensters en meubilair in de middeleeuwse stijl. Als gevolg waren ze dusdanig geïnspireerd dat ze in 1861 Morris, Marshall, Faulkner & co. stichtten, wat vanaf 1875 simpelweg Morris & co. zou heten. Jane was een expert in middeleeuwse weef- en borduurtechnieken. Zij maakte veel textielontwerpen voor Morris & co., hoewel deze om “economische overwegingen” vrijwel altijd onder de naam van haar echtgenoot werden uitgebracht.

Van een afstandje lijkt haar relatie en huwelijk met Morris lijkt gelukkig te zijn geweest, met een duidelijke wederzijdse vriendschap en genegenheid voor elkaar. Jane raakte echter in een affaire met de schilder Rosetti terwijl William nog leefde. Rosetti maakte enkele van zijn meest bekende werken met haar als onderwerp en muze: het wordt aangenomen dat haar relatie met Rosetti begon in 1865 en eindigde met diens dood in 1882. Jane gaf later toe nooit op romantische wijze van William Morris te hebben gehouden. Hij stierf in 1896, en zij stierf in 1914 op 74-jarige leeftijd.

Afb. 1: Portretfoto van Jane Morris, gefotografeerd door John Robert Parsons (1865)

Afb. 2: Dante Gabriel Rosetti’s “Proserpina” versie no.4 (1874), olie op doek