Victoriaanse kerstkaarten: horror op je deurmat

Een dood roodborstje, schaatsende kikkers en een man in een bietenpak. Gekke voorstellingen voor op een kerstkaart denk je misschien, maar in de Victoriaanse tijd konden deze maar zo op je deurmat verschijnen! Dit Britse fenomeen is voor ons wellicht lastig te begrijpen, daarom reizen wij in dit ARTikel terug naar de negentiende eeuw.

De eerste kerstkaart wordt in 1843 ontworpen door J.C.H. in opdracht van Sir H.C. De kaart is gelijk een groot succes; hij gaat maar liefst 2050 keer over de toonbank, wat erg veel is voor die tijd. Veel spannends gebeurt er niet op deze kerstkaart. In het midden zien we een groep mensen die gezellig bij elkaar komen terwijl ze enkele alcoholische versnaperingen nuttigen. Zelfs de kinderen worden hierbij betrokken. Links en rechts van deze partij wordt de armenzorg in grisaille afgebeeld. Het gaat hier om het voeden en kleden van de armen, wat in combinatie met de groep rijke mensen in het midden misschien wat gek is voor ons. Maar dit moeten we in de context bekijken. Het zorgen voor de armen was met name rond kerst een groot thema onder de rijkere bevolkingsgroep. Daarnaast zorgde Sir Henry Cole er in 1840 voor dat de arbeidersklasse het zich kon veroorloven om brieven te versturen, door de kosten van een postzegel te verlagen naar een penny. Beledigend was deze kerstkaart dus niet.

Omdat het postsysteem en de printtechniek zich steeds meer verbeterde vond er een groei in het aantal kerstkaarten plaats. Vanaf 1870 kostte een postzegels slechts een halve penny, wat het versturen van kerstkaarten betaalbaar maakte voor iedereen.

De kerstkaarten die volgden waren nogal anders vergeleken met de kerstkaart uit 1843. De illustraties werden steeds vreemder. De iconografie van het kerstfeest zoals we die nu kennen was ook nog helemaal niet aan de orde. De ontwerpers van de kaarten konden dus al hun creativiteit kwijt, waardoor er nogal bijzondere exemplaren tot stand kwamen. Waaronder een kever en een kikker die op de afbeelding hierboven enthousiast een walsje dansen. En wat dacht je van kaarten met de duivelse figuur Krampus erop? De fijne kerstwensen komen dan toch echt een stuk minder sympathiek over wanneer je zoiets in je handen krijgt. De kaarten met Krampus erop verwijzen naar het Sint-Nicolaasfeest, het feest waar Sinterklaas en de Kerstman hun oorsprong vinden. Krampus is de duivelse boeman die kinderen meeneemt wanneer zij zich hebben misdragen. Maar waarom kozen de Victorianen hiervoor? Eerlijk gezegd was het overgrote deel van de kerstkaarten niet zo spannend. Dit waren vaak bloemen, dieren en landschappen. De bizarre kaarten waren dan ook vooral bedoeld om gesprekken mee op gang te brengen en om de ontvanger te laten lachen. Ook speelde folklore een rol bij de ontwerpen van deze kerstkaarten. Het verklaart waarom er soms zulke gekke fantasiewezens zijn afgebeeld. De illustraties van dode vogeltjes zouden een poging doen tot een oproep van medelijden. Het moest sympathie opwekken voor de arme kinderen die in de wintermaanden vaak doodvroren door de slechte leefomstandigheden. Iets waar ze zich, zoals in dit ARTikel eerder al is gezegd, erg mee bezig hielden rondom de feestdagen. Maar uiteindelijk gingen de kerstkaarten vooral om vermaak. Zo lijkt de Victoriaan met zijn of haar vreemde kerstkaarten niet eens zo te verschillen van de moderne Instagrammer, die zijn of haar publiek graag vermaakt met leuke memes.

De kerstkaart was in de Victoriaanse tijd, net zoals die vandaag de dag nog is, een manier om de mensen die je liefhebt te laten weten dat je aan ze denkt. Hoe gekker de kaart, hoe groter de lach. En wie wil er nu niet lachen tijdens de feestdagen?