Hier, daar en overal: de OSKunstzinnige reis door Vlaanderen

In de laatste week van juli 2022 vertrok een tiental OSK’ers op rondreis door Vlaanderen. Een appartement in hartje Brussel vormde de thuisbasis, vanuit waar elke dag een nieuwe bestemming werd bezocht: Antwerpen, Gent, Leuven en natuurlijk Brussel zelf werden onveilig gemaakt door de kunsthistorici in opleiding. Onderweg liep een deel van de redactie van de ARTillerie een aantal interessante dingen tegen het lijf, waar dit ARTikel aan gewijd is. Het centraal station van Antwerpen viel bij Luuk in de smaak, Jacqueline vertelt over een bijzondere ontdekking in een schilderij van René Magritte en Sem werd verliefd op groene glorie in de vorm van onder andere lantaarnpalen in Brussel en omstreken. 

Van tentdoeken naar mooiste treinstation ter wereld: Antwerpen Centraal – Luuk Spee

De eerste bestemming van de week was ‘‘t Stad’, oftewel Antwerpen. We vielen gelijk met onze neus in de boter, want Antwerpen maar liefst twee kathedralen: de Onze Lieve Vrouwekathedraal én de Spoorkathedraal alias het Centraal Station. Dit station – in 2014 door nieuwssite Mashable uitgeroepen tot ‘mooiste station ter wereld’ – bezorgde ons dan ook met recht het eerste ‘ôôh-moment’. Het eclectische gebouw heeft er natuurlijk niet altijd gestaan, want we reizen pas zo’n kleine tweehonderd jaar per trein. Daarom zal dit eerste stuk gewijd zijn aan de geschiedenis van de Spoorkathedraal. 

Op 3 juni 1836 opende de treinverbinding Antwerpen-Mechelen, waarmee de stad een heus station kreeg. Veel stelde het gebouw toen nog niet voor; het lag buiten de toen nog aanwezige stadsmuren en was opgebouwd uit tenten en houten barakken. In 1854 werd dit station vervangen door een praktisch prefab exemplaar van hout en ijzer, met de mooie naam ‘Ooststatie’. In deze jaren groeide Antwerpen echter flink, waardoor het station binnen de stadsgrens kwam te liggen. Dat zorgde voor een probleem, want zo’n praktisch maar verder klein gebouwtje mocht het het straatbeeld toch niet ontsieren? Allereerst werd er gekozen voor een nieuwe naam: Middenstatie of Anvers Centrale, omdat Antwerpen er ook een ander station bij kreeg. Daarna werd gesteggeld over het gebouw zelf. In welke stijl moest men bouwen en nog veel belangrijker: wie gaat het ontwerpen? De Antwerpenaar Ernest Dieltiens werd gevraagd voor de klus, maar hij kreeg het niet voor elkaar iets moois te fabriceren. Daarom ontwierp uiteindelijk de – nota bene Brugse – architect Louis Dela Censerie het stationsgebouw in het toen in de mode zijnde eclecticisme. In 1895 werd de eerste steen gelegd en zo’n tien jaar later was het volledige station af. Het stationsgebouw is overladen met symboliek: van de Belgische leeuw en het wapenschild tot de initialen van de inmiddels beruchte koning Leopold II. En wat gebeurde er met het gebouwtje uit 1854? Dat werd netjes afgebroken en weer opgebouwd in Dendermonde. Recyclen avant la lettre dus.

Het staat in de sterren geschreven – Jacqueline Bionda 

Op de tweede dag van de spectaculaire OSK reis maakten we een tocht door Brussel. Zo gebeurde het ook dat onze voetjes door de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten trippelden. Een hoogtepunt was de collectie aan werken van René Magritte (1898-1967), die voor iedereen wel bekend staat om zijn surrealistische schilderijen. Allemaal erg intrigerend natuurlijk, maar er was één schilderij dat een aantal mensen uit de groep in een houdgreep had. 

Dat dit het schilderij is dat Nadine, Pien, Sem en ik zo boeiend vonden verrast je waarschijnlijk. Vergeleken met andere werken van Magritte is dit namelijk vrij eenvoudig, maar na het zien van veel prikkelende schilderijen kwam dit als een soort oase van rust om de hoek kijken. Sem en ik stonden er als eerste bij stil en al snel sloten Pien en Nadine aan. Nadine keek erg aandachtig en zei: “Het lijkt wel alsof er een ‘R’ in geschreven staat”. Na deze uitspraak boog de rest zich ook over de geschilderde sterrenhemel. Het was Sem die daarna de letter ‘S’ in de lucht spotte. Ik zal jullie eerlijk bekennen dat er voor mij in eerste instantie niks te lezen was, waardoor ik een beetje ging twijfelen aan mijn mentale capaciteit. Gelukkig maakten Nadine en Sem het met een beweging van hun vingers allemaal duidelijk. Pien vond aan de linkerkant de letter ‘D’. 

Het woord was nu voor iedereen leesbaar. Magritte had duidelijk ‘Désir’ in de sterren geschreven. Het spelen met woorden is iets wat geheel bij Magritte past. Denk maar aan zijn beroemde werk Ceci n’est pas une pipe. Betekenissen gooit hij om en ook verstopt hij woorden in zijn kunstwerken. Hier heeft hij dat dus gedaan. Maar waarom koos hij voor het woord ‘désir’? In het Nederlands betekent dit ‘verlangen’. Had hij dan misschien een verlangen dat zo groot was dat het de hemel besloeg? Of was het misschien een wish upon a star? Dit is allemaal speculatie natuurlijk, maar voor de vier mensen die dit in de sterren hadden gelezen voelde het als een enorme ontdekking. Met groot enthousiasme verlieten we de zaal. De tijd zal ons leren of we met ons speurwerk op het goede spoor zaten.

Straatverlichting in de Schijnwerpers: Meubels Buitenshuis – Sem Winkel

Wanneer je een rondreis door Vlaanderen maakt, blijven zeker de musea, architectuur en natuurlijk de knapperige frieten je bij. Waar veel mensen echter snel overheen kijken, is de kunst die overal waar ze gaan aanwezig is. Objecten als lantaarnpalen, putdeksels, vuilnisbakken en bankjes worden namelijk vaak voor lief genomen, terwijl ze verrassend veel voor het straatbeeld kunnen betekenen. Neem bijvoorbeeld een prachtige eclectische lantaarnpaal die je vindt op de wandelroute naar de Nationale Basiliek van het Heilig Hart in de buurt van Brussel. De hoekige vormen in de basis introduceren de bezoeker alvast aan de art-decobasiliek die ze op het punt staan te betreden. Elk segment van de paal is anders vormgegeven, waardoor verschillende stijlen elkaar ontmoeten: op gotische vensters geïnspireerde drielobbige boogjes, geometrische art-decopatronen, rococo-draaiingen en sierlijke, classicerende bladmotieven komen allemaal samen in een soort eclectische zuil die de lichtbron draagt. 

Ook in Gent wordt het straatbeeld verrijkt door fraaie groene decoraties. De leuning van een van de bruggen wordt namelijk gedragen door zuiltjes met leeuwenkoppen; toepasselijk, want dit dier siert het wapenschild van de stad. Zonder deze prachtige paaltjes zou de brug er grauw hebben uitgezien. Ze voegen karakter toe. Dit geldt overigens voor alle in dit ARTikel bijgevoegde groene objecten, dus bekijk de rest van de afbeeldingen ook maar eens goed en laat je verrassen door de schoonheid van geschubde prullenbakken en bloemige uitlopers van lantaarns in Vlaanderen: de meubels van de straat. 

Het mooiste treinstation ter wereld, een opwindende ontdekking in een sereen schilderij van Magritte en eclectische lantaarnpalen: in Vlaanderen is genoeg te zien en te beleven. De OSK-reis was een groot succes, met dank aan alle deelnemers en natuurlijk de ReisCo! Hopelijk heeft dit ARTikel je gemotiveerd om ook mee op avontuur te gaan tijdens de volgende OSKunstzinnige reis. Wie weet verschijnt er te zijner tijd wel een publicatie met jouw ontdekking erin. Tot dan!