De kledingkast van…. Cleopatra VII (69 v.Chr. – 30 v.Chr.)

Er zijn maar weinig koninginnen die zo tot de verbeelding spreken als Cleopatra. Al in de oudheid stond ze bekend om haar intelligentie en schoonheid, maar ook in latere tijden hebben mensen de grootste fantasieën gehad bij ‘Egyptes laatste farao’. Of het nu gaat om schilderijen, opera’s en films, steeds weer komt de mysterieuze femme fatale op een bijzonder charmante manier uit de hoek. Met name de film Cleopatra uit 1963, waarin de Britse Elizabeth Taylor de koningin vertolkt, heeft ons collectieve beeld van Cleopatra enorm beïnvloed. De altijd zwaar opgemaakte en melkbleke Taylor draagt in de film fonkelende jaren zestig vertolkingen van Oud-Egyptische jurken, die stuk voor stuk in een museum thuishoren. 

Zou Cleopatra er echt zo hebben uitgezien? In dit artikel proberen we de daadwerkelijke kleding van de farao van al dat woestijnstof te ontdoen om zo een beeld te schetsen van haar schitterende garderobe. 

Doordat we meer dan 2000 jaar moeten overbruggen, is het geen sinecure het uiterlijk en de kleding van iemand als Cleopatra te reconstrueren – en dat gaat waarschijnlijk ook niet lukken. Toch gaan we een poging wagen, te beginnen met haar afkomst. In tegenstelling tot wat veel mensen denken was Cleopatra niet Egyptisch, maar Grieks. Althans, haar familie was Grieks. Na de verovering van Egypte door Alexander de Grote in 332 v.Chr. kwam het gebied in handen van de Ptolemaeïsche farao’s, een Griekse dynastie gesticht door een van Alexanders generaals. En zo was zelfs driehonderd jaar na de dood van Alexander de Griekse taal en cultuur dominant aan het hof. Het is dus veel aannemelijker dat Cleopatra was gekleed in de mooiste Hellenistische gewaden, in plaats van het Egyptische tenue waarin zij vaak wordt afgebeeld. 

De enkele afbeeldingen die we hebben van de koningin bevestigen dit beeld. Op munten en op bustes die zijn teruggevonden uit de tijd zien we Cleopatra vrijwel altijd met haar haren naar achter gestoken, naar Grieks model. Op sommige munten is zelfs een stukje van een chiton – een lange tuniek – te zien die wordt vastgehouden door sierspelden. Het is zeer aannemelijk dat Cleopatra op gangbare momenten dan ook zo’n chiton droeg van een kostbare stof zoals zijde. De jurk werd omzoomd met een rijkversierde gordel. Gedrapeerd om haar schouder droeg de koningin hoogstwaarschijnlijk een himation, een rechthoekig stuk stof dat als mantel werd omgeslagen. Voor officiële gelegenheden droeg Cleopatra op haar hoofd een diadeem van edelmetaal, zo vertellen sommige munten ons.

Het kleurenpalet van de Cleopatra zal ook erg divers zijn geweest. In tegenstelling tot wat de wit marmeren Griekse beelden ons nu vertellen, was kleurrijke kleding zeer gebruikelijk in de antieke wereld. Met name in het Oostelijk Middellandse Zeegebied, waar het makkelijker was om aan exotische stoffen te komen, kon men los gaan met prachtige kleuren en ingewikkelde patronen. Hiervan is echter weinig teruggevonden uit de tijd van Cleopatra. Daar kunnen we dus enkel over fantaseren.