In de ban van de roes? Drie beroemde kunstenaars en hun giftige relatie met alcohol.

Januari is vaak een maand die wat stilletjes aan ons voorbij trekt. Het weer is grauw, de dagen zijn kort en de met voedsel en drank gevulde feestdagen zijn weer achter de rug. Deze periode wordt door veel mensen daarom aangegrepen om ‘het wat rustiger aan te doen’. Enkele partiële geheelonthouders durven het zelfs aan om in januari helemaal niet te drinken. Zouden onze zo geliefde kunstenaars uit het verleden zo’n uitdaging ook zijn aangegaan? In veel gevallen zal het antwoord op deze vraag waarschijnlijk een ferme ‘nee’ zijn. Legio artistiekelingen beweerden dat de roes essentieel was voor hun creatieve proces en zagen dat als een reden om op geregelde tijd een borrel te nuttigen. Daarom kijkt de ARTillerie vandaag naar het drankgebruik van de beruchtste (vermoedelijke) zuiplappen uit de kunstgeschiedenis.

Vincent van Gogh (1853-1890)

Vincent van Gogh was geen makkelijke man. Alcohol bracht hem naar eigen zeggen rust en het zorgde er mogelijk voor dat hij zich op sociaal vlak staande wist te houden. Vanaf 1886 raakte de rossige kunstenaar echter afhankelijk van de drank; in eerste instantie alleen wijn, maar al gauw ook sterker spul. Met name het in die tijd geliefde absint was voor Van Gogh een onweerstaanbare verleiding. In die jaren woonde Van Gogh net in Parijs, waar op iedere straathoek wel een kroeg te vinden was.  Het is mede hierdoor dat hij in 1888 de stad weer ontvluchtte. Voor zover bekend werkte de kunstenaar altijd nuchter. De concentratie die noodzakelijk was voor het maken van schilderijen mocht volgens hem enkel worden vertroebeld door tabaksrook en niet door de drank. 

Frans Hals (1582-1666) 

Naar het (buitensporige) drankgebruik van kunstenaars uit de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd kunnen we vaak enkel gissen. Niet alleen was de omgang met alcohol in die tijd anders dan in de onze, maar ook over zoiets als een verslaving schreef men nauwelijks. Dronkenschap werd daarentegen wel veroordeeld. In dit licht is het interessant om naar Frans Hals te kijken. In 1718, dus meer dan vijftig jaar na de dood van de meester, verscheen de Groote Schouburgh van Nederlantsche Konstschilders en Schilderessen door Arnold Houbraken. Houbraken schrijft vol bewondering over het talent van Hals, maar hij raadt jonge kunstenaars af om zijn levensstijl te kopiëren. Daarop volgt een anekdote over Hals’ terugkeer uit een herberg: ‘Frans was gemeenlyk allen avond tot de keel toe vol met drank.’ Dit ging zover dat zijn leerlingen de meester regelmatig terug naar huis moesten brengen om hem op bed te stoppen als een klein kind. Of Houbraken hier iets schrijft dat op waarheid is gebaseerd of dat hij ten prooi was gevallen aan een zeventiende-eeuws broodje aap kunnen we moeilijk achterhalen. Een imago werd echter wel geboren. 

Jackson Pollock (1912-56) 

Alcohol kan op veel manieren levensgevaarlijk zijn. Dat bleek zeker in het geval van Pollock zo te zijn. Zijn voortijdige dood valt direct te verbinden aan overmatig alcoholgebruik. De abstract-expressionistische schilder worstelde waarschijnlijk zijn hele volwassen leven met een alcoholverslaving. In 1945 trouwde Pollock met de kunstenaar Lee Krasdner. Zij drong hem er op aan om af te kicken en dat lukte met de hulp van een dokter. Het is in deze nuchtere periode dat Pollock zijn beroemde action paintings maakte. Het geluk was echter van korte duur. Op het hoogtepunt van zijn carrière, in 1950, overleed de dokter die hem hielp met zijn verslaving. De periode die daarop volgde wordt gekenmerkt door veel grimmiger werk dat niet werd gewaardeerd door de New Yorkse kunstwereld. De ellende werd compleet toen Pollock een verhouding kreeg met Ruth Kligman en zijn vrouw hem verliet. De daaropvolgende dagen bracht Pollock vooral door in een bar dichtbij zijn huis. Het maken van schilderijen werd van mindere importantie. Op een avond in 1956 ging het helemaal mis. Na een avond te hebben doorgehaald met vrienden besloot Pollock een eind te gaan rijden in zijn Oldsmobile. De kunstenaar overleed diezelfde avond omdat hij tegen een boom reed. Daarbij nam hij zijn goede vriendin Edith Metzger mee in het graf. Als je het zo bekijkt is zo’n nuchtere januari zo’n slecht idee nog niet.